Victor Horta ziet het eerste levenslicht van een wereld die een gedaanteverwisseling ondergaat :
° Japan wordt uit zijn isolement gehaald (1853).
° Het Suez-kanaal (1869) verkleint de afstand tussen Europa en Azië.
° Graham Bell voert het eerste telefoongesprek (1876).
° Een tijd die de Franse schrijver Jules Verne inspireert om avonturenverhalen te schrijven zoals 'Reis naar de Maan'.

Op 6 januari wordt Victor Horta in Gent geboren. Zijn vader is een schoenmaker. Zijn voorvaderen hebben Spaanse wortels. Amper 12 jaar oud lijkt hij al voorbestemd voor een toekomst als architect. Hij volgt de afdeling architectuurtekenen aan de Academie voor Schone Kunsten van Gent. 'De academie heeft me geleerd hoe ik mijn hand en mijn trekpen kon leiden', vatte hij later deze eerste stappen samen.

Het kunstenaarshart van de jonge Horta gaat echt open als hij in 1878 naar Parijs trekt. Op voorspraak van een vriend van Vincent Van Gogh wordt hij leerling van een architect-decorateur in de Parijse wijk Montmartre. Aan deze leertijd komt een abrupt einde in juni 1880 wanneer Horta's vader overlijdt. De 19-jarige Victor Horta trouwt datzelfde jaar met zijn jeugdvriendin Pauline Heyse. Het jonge stel verhuist naar Brussel.

De leerling-architect Victor Horta leert Brussel kennen op het moment dat de stad onder de impuls van ambitieuze koning Leopold II een gedaanteverwisseling ondergaat. De vorst wil de Belgische hoofdstad grandeur geven. De koning droomt ook van een groot Afrikaans koloniaal rijk. In 1885 bij de verdeling van Afrika door de toenmalige Europese grootmachten, wordt Leopold II persoonlijk eigenaar van de Vrijstaat Kongo.

Als stagiair van Alphonse Balat - de 'Hofarchitect' van koning Leopold II - werkt Horta tussen 1882 en 1889 mee aan enkele grote Brusselse bouwprojecten. Zoal uitbreidingen in het Koninklijk domein in Laken en de aanleg van de omgeving rond het Justitiepaleis. Met eigen ontwerpen valt hij tijdens architectuurwedstrijden geregeld in de prijzen maar geen van zijn bekroonde werken worden gerealiseerd. De belangrijkste beloning is zijn ontwerp voor het Nationaal Parlement.

De eerste grote opdracht voor Horta komt in 1889. De jonge architect wordt aangezocht om in het splinternieuwe Jubelpark in Brussel een gebouw te creëren voor een kunstwerk van beeldhouwer Jef Lambeaux.
Horta ontwerpt een tempeltje. De bouw wordt een lijdensweg. Het publiek neemt aanstoot aan 'De menselijke driften' van Lambeaux. Om het beeldhouwwerk te verstoppen moet Horta de tempel afsluiten met een muur.
Het gebouw wordt nooit ingehuldigd.
 

De faam van Victor Horta is op nog geen jaar gemaakt met de bouw van twee privé-woningen in Brussel in 1893 (Huis Tassel en Huis Autrique). Zijn stijl is nooit vertoond. De golvende lijnen overheersen alles.
Hij introduceert schuiframen en gietijzeren peilers als verwarmingskokers. Metalen constructies stopt hij niet langer weg. Het interieur van oceaanschepen zijn een van zijn grote inspiratiebronnen.
De nieuwe stijl krijgt vlug een naam : Art nouveau.

De Belgische Werkliedenpartij wil in Brussel een groter huisvesting die tegelijk de doorbraak van het socialisme symboliseert. De socialisten vertrouwen de bouw van het Volkshuis in 1896 toe aan Horta.
Op 1 april 1899 wordt het ingehuldigd met 21 kanonschoten en een vuurwerk. De creatie van Horta wordt bestempeld als een 'artistieke goocheltoer'.
Voor die tijd was het een reusachtig en zeer moeilijk project.
 

Victor Horta ontwerpt woningen tegen een hels ritme. Hij is op het hoogtepunt van zijn roem. De nieuwe Belgische industriële topklasse, hoge ambtenaren en de intellectuele elite staan in de rij voor een huis in de Horta-stijl. Het meest prestigieuze project wordt de Brusselse woning voor de industrieel Armand Solvay (1895-1900). Van de architectuur tot en met het kleurgebruik voor het interieur: alles is van de hand van Horta.
In 1898 bouwt hij voor zichzelf een art nouveau-woning in de Amerikaansestraat.

Met de bouw van het Museum voor Schone kunsten in Doornik in 1903 heeft Horta zijn eerste grote overheidsopdracht op zak. Horta ziet het als een erkenning. Maar zijn art nouveau-stijl verzwakt en maakt plaats voor een zeer monumentale aanpak. Het einde van zijn status van avant gardearchitect is in zicht. Ondertussen kopiëren architecten her en der in Brussel zijn stijl. Horta ergert zich aan veel van de gepopulariseerde kopieën.

Een rits warenhuizen worden de creatieve zwanenzang voor Horta. Tussen 1900 en 1905 krijgt hij verscheidene opdrachten voor de bouw van grootwarenhuizen.
Tot zelfs een Grand Bazar in de Duitse stand Frankfurt.
In Brussel ontwerpt hij de Innovation en het Waucquez-warenhuis.
Art nouveau als zeer vergankelijk modeverschijnsel. Op het Waucquez-project na, dat nu het Centrum voor het Beeldverhaal huisvest, zijn alle warenhuizen afgebroken.

Jaren van intense arbeid eisen hun tol van Horta. Behalve architect is hij ook professor. Eerst aan de universiteit van Brussel, daarna aan de Academie voor Schone kunsten in de Belgische hoofdstad. Hij begint een campagne voor de hervorming van het architectuuronderwijs maar zonder veel resultaat. Totaal in beslag genomen door zijn werk is hij veeleisend en hard voor zijn tekenaars en vervreemdt hij van zijn vrouw.

Tegenslagen treffen Horta. De bouw van het Kongo-paviljoen voor de wereldtentoonstelling van Parijs in 1900 wordt een fiasco. Het project wordt stilgelegd na hardnekkige kritiek dat het te ambitieus en te weeldering is. Zijn huwelijk loopt spaak in 1906. Datzelfde jaar onderneemt hij een Europeese rondreis om inspiratie op te doen voor het project van het Brugmann-ziekhuis in Jette. In 1908 hertrouwt Horta met de Zweedse Julia Carlsson.

De bouw van een spoorwegas onder Brussel van Noord naar Zuid moet worden bekroond met een groot treinstation in hartje Brussel.
Horta krijgt in 1912 de opdracht voor de bouw van het Centraal Station.
Het zal de grootste en tegelijk langst aanslepende overheidsopdracht uit zijn carrière worden.

De eerste wereldoorlog breekt uit in 1914 na moord op aartshertog van Oosterijk in Sarajevo.
Horta reist in 1915 via het neutrale Nederland naar London om een congres over de wederopbouw van België bij te wonen.  Organisator is de Belgische exiel-regering.
Als de Duitse bezetter dat te weten komt, kan Horta niet meer terug naar België.
De familie Horta wijkt uit naar de Verenigde Staten.

De Amerikaanse ballingschap van de familie Horta duurt van 1916 tot 1919.
Horta verdient de kost met lezingen te geven over ...de Vlaamse Primitieven. Dat interesseert de Amerikanen veel meer dan art nouveau.
Voor de architect Horta is het een confrontatie met de Amerikaanse wolkenkrabberarchitectuur waarbij teamwork en standaardisatie overheersen.
Horta besluit zijn ambachtelijke werkwijze op te geven.

Teruggekeerd in België verkoopt Victor Horta zijn art nouveau-huis in de Amerikaanse straat. De jaren twintig staan volledig in het teken van grote overheidsopdrachten en officiële erkenning.
In 1923 is het Brugmann-ziekenhuis klaar. In 1926 wordt hij aangeduid als juryvoorzitter van de internationale wedstrijd voor de bouw van het Paleis der Natiën in Genève. In 1932 wordt hij baron.

Het laatste grote architecturale meesterwerk van Horta is de bouw van het Paleis voor Schone Kunsten (1918-1927) in hartje Brussel. Victor Horta grijpt de (laatste) kans om aan te sluiten bij architecturale vernieuwers. Art deco wordt zijn inspiratiebron, gewapend beton zijn geliefkoosde bouwmateriaal. Zoals het Brugmann-ziekenhuis en het Centraal Station gaan de bouwwerken veel jaren in beslag nemen.

Ondanks al die eer is baron Victor Horta een ontgoocheld man. De dood van zijn dochter in 1939 wordt een zware klap. Zijn art nouveau-stijl is totaal uit de mode. Veranderingswerken verminken verscheidene door Horta ontworpen huizen. Bij een laatste verhuis verkoopt hij het grootste deel van zijn archief als oud papier. Op 11 september 1947 overlijdt Victor Horta. Twee jaar na zijn dood wordt één van zijn opmerkelijke art nouveau-woningen gesloopt.

Veertig jaar nadat Victor Horta de eerste plannen maakte voor het Centraal Station opent de spoorwegtempel in 1952 de deuren. Maar nog weinigen die weten dat Horta ooit de opdracht kreeg. Een herinneringsplakket aan de gevel vermeldt enkel de architect die het Centraal Station heeft voltooid. Horta en de art nouveau zijn in de vergeethoek geraakt.

Gedurende een internationaal architectencongres in Venetië in 1964 weerklinkt een unanieme oproep om het Brusselse Volkshuis te redden.
Het blijkt een laatste noodkreet want de sloop van dit verkommerde art nouveau-monument van de hand van Horta is onafwendbaar; 25 miljoen frank om het gebouw te redden wordt niet gevonden.
Een jaar later volgt de ontmanteling van het Volkshuis...
Na een ultieme reddingspoging worden de bouwmaterialen gestockeerd in de hoop van een latere heropbouw.

Van de heroprichting van het Volkshuis is nooit iets in huis gekomen.
De originele plannen van het gebouw zijn bijna allemaal verloren gegaan. Na de ontmanteling beginnen de restanten aan een zwerftocht.
In 1981 wordt alles gedumpt op een braakliggend terrein in Jette.
Twee jaar later is er grote opschudding. Een schroothandelaar is bezig om een deel van het bouwmateriaal te verkopen als oud ijzer tegen 2,5 frank per kilogram!

Anno 2000 herleeft in dit Horta Grand Café & Art Nouveau Zaal het verdwenen Brusselse Volkshuis.
De grote draagbalken schraagden destijds de twee verdiepingen hoge gelagzaal.

U vraagt zich af waarom we dat doen?
Omdat de brouwerij Palm culturele bierhuizen creëert. In Dendermonde (Art-deco), in Gent (Spijker) en nu ook in Antwerpen.
In de hoop zo een steentje bij te dragen tot een grotere interesse voor het Belgisch cultureel erfgoed.

De afbraak van het Volkshuis vernietigde één van Horta's meesterwerken.
Maar het was tegelijk een zweepslag tot de herontdekking van de architect en het Belgische art nouveau-verleden.
In Brussel kunt u nu verscheidene gerestaureerde art nouveauhuizen van Victor Horta bewonderen.
Zijn vroegere privé-woning is vandaag de thuis van het Horta-museum.